Հայաստանում արդեն կատարվում է ՇԱՔԱՐԱՅԻՆ ԴԻԱԲԵՏԻ և ճարպակալման լապարասկոպիկ եղանակով վիրահատական բուժում

    –Պարոն Գրիգորյան, այսօր բավականին մեծ տարածում ունի տիպ 2 ՇԴ հիվանդությունը , և որքան էլ որոշ մասնագետներ պնդում են, որ ՇԴ-ը ապրելակերպ է, մեկ է, այն ժամանակի ընթացքում տալիս է իր բարդությունները, որոնց  պետք է հատուկ մոտեցում։ Տիպ-2 ՇԴ –ը հաճախ ընթանում է ճարպակալման հետ զուգահեռ և էլ ավելի ծանրացնում հիվանդի վիճակը: Արդյոք կա՞ն նորություններ այս խնդիրների կարգավորման վերաբերյալ:

-Նախ իմ շնորհակալությունն եմ հայտնում aroxjblog.am – ին նման կարևոր, բայց Հայաստանում գոնե վիրաբուժական առումով պրակտիկորեն չքննարկվող թեմային անդրադառնալու համար: Թեման կարևորում եմ հենց նոր մոտեցումների և դրանց մասին մեր հասարակության և բժշկական միջավայրի գերակշիռ զանգվածի անտեղյակության առումով, մինչդեռ, աշխարհում 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետի  բուժման նոր համակցված՝ կոնսերվատիվ և վիրաբուժական մեթոդը, արդեն ապացուցված է, որ թույլ է տալիս զգալիորեն բարելավել հիվանդության վերահսկողությունը:
Չնայած դեղորայքային մեթոդների արդյունավետության մեծացմանը, 2-րդ ՏՇԴ-ին ուղեկցող ճարպակալումը զգալիորեն դժվարեցնում և խանգարում է բուժական գործընթացը: Այսօր ողջ աշխարհում ճարպակալումը ստացել է ոչ վարակային համաճարակի տեսք, և աշխարհում ամեն տարի նվազագույնը 2,8 մլն մարդ մահանում է ճարպակալման կամ մարմնի ավելորդ զանգվածի արդյունքում: Համաձայն ՀԱԿ-ի տվյալների, 2016թ-ին 18 տարեկանից բարձր մարդկանցից 1,9 միլիարդի մոտ դիտվել է ավելորդ զանգված, իսկ դրանցից 650մլն-ի մոտ ճարպակալում: Ամբողջ աշխարհում այսօր մարմնի ավելորդ զանգվածը և ճարպակալումը բերում է ավելի շատ մահերի, քան թերքաշությունը: Մարմնի ավելորդ զանգվածը և ճարպակալումը սերտորեն կապված են 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետի հետ: Հենց այս է պատճառը, որ արդեն 2006-2007-թ-ից սկսվեցին կլինիկական հետազոտություններ, որոնք ուսումնասիրում էին ստամոքս-աղիքային տրակտի վիրահատությունների ազդեցությունը դիաբետի ընթացքի վրա: 2008-2015թ-ին արդեն տպագրվեցին բազմաթիվ  ռանդոմիզացված հետազոտություններ, որոնք եկան ապացուցելու վիրահատական բուժման նպատակահարմարությունը և առավելությունները 2-րդ տիպի շաքարային դիաբետի և ճարպակալման համակցման ժամանակ:
    -Այսօր կան հատուկ մշակված սննդային ցանկեր տիպ-2 ՇԴ ունեցող մարդկանց համար, ինչպես նաև մարդկանց այդ խմբի համար գործում են հատուկ դպրոցներ, որտեղ սովորեցնում են սննդակարգի առանձնահատկությունները։ Արդյո՞ք հնարավոր չէ լուծել խնդիրը այդ մեթոդների միջոցով` հատուկ սննդակարգ, դեղորայք։

-Նախ սննդակարգի պահով:  2-րդ ՏՇԴ-ի ժամանակ սննդակարգ տերմինը գործածելի չէ, քանի որ սննդակարգը առավելապես ենթադրում է սննդային սահմանափակումներ որոշակի ժամանակահատվածի համար: 2-րդ ՏՇԴ-ի ժամանակ ավելի ճիշտ է ասել «առողջ սնունդ» տերմինը և դրա կանոնները հիվանդը պետք է պահպանի ողջ կյանքի ընթացքում: Այժմ ապրելաձևի փոփոխությունը՝ «առողջ սնունդը» և ֆիզիկական ակտիվությունը կամ «առողջ ապրելակերպը»  չի դիտվում որպես 2-րդ ՏՇԴ-ի բուժման ինքնուրույն մեթոդ, սակայն առանց  այս վերափոխում- ների հիվանդության վերահսկողությունը անհնար է:
Խնդիրն այն է, որ կյանքի բնույթի վերափոխումը և դեղորայքա- յին բուժումը կարող են լինել ոչ արդյունավետ, այսինքն անգամ դրանց կիրառման ժամանակ հնարավոր է, որ գլիկեմիան՝ արյան մեջ գլյուկոզայի մակարդակը չկայունանա և մնա բարձր թվերի վրա, և հատկապես այն հիվանդների մոտ, ովքեր տառապում են նաև ճարպակալումով: Որպեսզի հասկանանք, թե ինչու՞  է առաջանում վիրահատական բուժման հարցը, պետք է հասկանանք այս հիվանդությունների տակ թաքնված բոլոր ռիսկերն ու բարդությունները ՝ իրավիճակներ, որոնք առաջանում են, երբ մարդու օրգանիզմում դիտվում է երկարատև գերշաքարարյունություն և ճարպակալում:

      –Ի՞նչ ռիսկեր են թաքնված այս հիվանդությունների տակ:

2-րդ ՏՇԴ-ի ժամանակ դիտվող հիմնական բարդություններն են.
-աթերոսկլերոզ,
-սրտի իշեմիկ հիվանդություն, ինչը կարող է բերել սրտամկանի ինֆարկի զարգացման,
-ուղեղի կաթված՝ ինսուլտ կամ գլխուղեղի արյան շրջանառության խանգարում,
-ստորին վերջույթների զարկերակների ախտահարում, ինչը կարող է արտահայտվել ընդհատվող կաղությամբ,
-դիաբետիկ ռետինոպաթիա, կատարակտա, գլաուկոմա,նեֆրոպաթիա,
-դիաբետիկ ոտնաթաթի համախտանիշ (ոտնաթաթի խոցեր, փտախտ):
Ճարպակալման հիմնական բարդություններն են.
-սիրտ-անոթային համակարգի հիվանդություններից՝ զարկերակային գերճնշումը, սրտի իշեմիկ հիվանդությունը,
-գլխուղեղի կաթվածը կամ արյան շրջանառության ժամանակավոր խանգարումը,
-լեղապարկի հիվանդությունները՝ լեղաքարային հիվանդություն,
-քնի շնչականգը և շնչառական խնդիրները,
-որոշ ուռուցքաբանական հիվանդություններ՝ էնդոմետրիումի, կրծքագեղձի, ձվարանի, շագանակագեղձի, լյարդի լեղապարկի, երիկամի և հաստ աղիքի քաղցկեղները:
Այս ոչ վարակային հիվանդությունների զարգացման ռիսկը բարձրանում է ՄԶԻ-ի (մարմնի զանգվածի ինդեքս) մեծացմանը զուգընթաց:

      -Ինչու՞ է դրվում վիրահատական բուժման հարցը:

    -Եթե դիտարկենք այս երկու հիվանդությունները իրար հետ, հասկանալի է, որ հիվանդի մոտ առաջանում են ծայրահեղ մեծ ռիսկեր զանազան հիվանդությունների,  բարդությունների զարգացման և մահվան համար: Հենց այս պատճառով ես նման համակցությունը անվանում եմ «մահաբեր» և հենց այդ է պատճառը, որ այսօր, չնայած «առողջ ապրելակերպի» և դեղորայքային բուժումների առկայությանը, որոնումները բժշկական հասարակությանը կանգնեցրել են խնդրի լուծման ևս մեկ տարբերակի՝  վիրաբուժական բուժման առաջ:
     Վիրաբուժական բուժումը դա իմ առաջարկությունը չէ:  Այն  առաջարկվել  է «DSS-II»-ի՝ 2—րդ տիպի շաքարային դիաբետի վիրաբուժական բուժման համագումարի ժամանակ 2015թ-ին Լոնդոնում,  խնդրով զբաղվող  համաշխարհային առաաջատարների՝ «Դիաբետի ամերիկյան ասոցիացիա» (ADA), «Դիաբետի միջազգային Ֆեդերացիայի» (IDF), «Դիաբետի բրիտանական, հնդկական, չինական ասոցիացիաների» (DUK, CDS, DI), “Ճարպակալման և մետաբոլիկ խանգարումների միջազգային ֆեդերացիայի» (IFSO), որի անդամն եմ հանդիսանում նաև ես և այլ, թվով շուրջ 50 հեղինակավոր միջազգային կազմակերպությունների կողմից: Ապացուցված է, որ II ՏՇԴ-ի բուժման մեջ կոնսերվատիվ բուժումից բացի և ի լրացումն վերջինիս, բավականին արդյունավետ և լայն կիրառելի է նաև վիրաբուժական բուժումը՝ այսպես կոչված մետաբոլիկ և ճարպակալման վիրահատությունները: Դրանց շարքին են պատկանում ստամոքսի երկայնակի մասնահատումը, ստամոքսը շրջանցող վիրահատությունները: Վիրահատական բուժման արդյունավետությունը ապացուցված է 11 ռանդոմիզացված հետազոտությունների միջոցով և դրանք արդեն ունեն բարձր ապացուցողական մակարդակ:

-Ներկայացրեք, խնդրեմ, ի՞նչ է իրենից ներկայացնում բուն վիրահատությունը, ի՞նչ եղանակով է այն կատարվում, և որքա՞ն է դրա տևողությունը:

-Վիրահատությունները տարբեր են: Յուրաքանչուր հիվանդի դեպքում այն ընտրվում է հաշվի առնելով հիվանդի անհատական յուրահատկությունները, պահանջները, հիվանդի գիտակցության աստիճանը, ուղեկցող հիվանդությունները և շատ այլ հարցեր: Բոլոր վիրահատությունները կատարվում են լապարոսկոպիկ եղանակով:
Կախված կիրառվող վիրահատության տեսակից, ստեղծվում են պայմաններ քիչ սննդի ընդունման, վաղ հագեցման, ուշ սովածանալու, ընդունված սննդանյութերի ոչ ամբողջական յուրացվելու համար, ինչը բերում է ընդունվող կալորիաների նվազման, օրգանիզմի կողմից կուտակ- ված ճարպային հյուսվածքի այրման և մարմնի զանգված նվազման: Իհարկե ընթանում են նաև բարդ հորմոնալ փոփոխություններ, որոնք նույնպես դրական են անդրադառնում մետաբոլիկ ստատուսի վրա:
Ոսկե ստանդարտ է համարվում ստամոքսի երկայնակի      մասնահատումը (Sleeve Gastrectomy), ինչի արդյունքում ստամոքսի զգալի մասը հեռացվում է: Ստամոքսից մնում է բարակ աղիք հիշեցնող մի հատված: Հեռացվող հատվածի հետ միասին հեռացվում են այդ հատվածում առկա հատուկ բջիջները, որոնք արտադրում են գրելին հորմոնը: Այն կոչվում է նաև «սովի հորմոն» և դրա բարձր կոնցենտրացիան առաջացնում է սովի զգացողություն և բերում է ուտելու  ցանկության առաջացման: Այսպիսով վիրահատության արդյունքում ոչ միայն նվազում է ստամոքսի ծավալը, այլ նաև փոխվում է սով առաջացնող հորմոնի կոնցենտրացիան: Այս ամենը  բերում  է ցանկալի արդյունքի:
     -Պարոն Գրիգորյան արդյո՞ք բոլոր տիպ-2 ՇԴ ունեցող հիվանդները կարող են ընտրել բուժման վիրահատական մեթոդը, կա՞ն հակացուցումներ։

-Իհարկե ոչ: Համաձայն DDS-II –ի կան վիրահատական բուժման հստակ ցուցումներ: Դրանք են՝

• III աստիճանի ճարպակալում (ՄԶԻ ≥40 կգ/մ^թ) ունեցող և 2-րդ ՏՇԴ-ով տառապող բոլոր հիվանդներին, անկախ դեղորայքային կորեկցիայի էֆեկտիվությունից և գլիկեմիայի մակարդակից, պետք է որպես այլընտրանքային բուժման եղանակ խորհուրդ տրվի վիրաբուժական բուժում:
• II աստիճանի ճարպակալման (ՄԶԻ 35-39,9 կգ/մ^թ) և 2-րդ ՏՇԴ-ի դեպքում, երբ «առողջ ապրելակերպի» և ներքին ընդունման դեղահաբերի կիրառման պարագայում գերշաքարարյունության մակարդակը չի ստացվում կայունացնել:
• I աստիճանի ճարպակալման (ՄԶԻ 30-34,9 կգ/մ^թ)  և 2-րդ ՏՇԴ-ի  առկայության դեպքում, վիրահատական բուժում ցուցված է, եթե «առողջ ապրելակերպի», հնարավոր ներքին ընդունման և ներարկումային դեղորայքի կիրառման արդյունքում հնարավոր չի լինում վերահսկել գերշաքարարյունությունը:

Հակացուցումները ընդհանուր բնույթի են, պայմանավորված վիրահատական մեթոդի կամ անզգայացման կիրառման  հետ և որոշվում են հիվանդների բազմակողմանի հետազոտությունների արդյունքում:

     -Վիրահատությունից հետո ո՞րքան ժամանակ է անհրաժեշտ ապաքինվելու, առօրյա կյանքինվերադառնալու համար, և որքա՞ն ժամանակ անց է վիրահատված անձը զգում վիրահատության արդյունավետությունը:

-Կրկնեմ, որ վիրահատության բոլոր վերը նշված մեթոդները իրականացվում են լապարոսկոպիկ՝ քիչ վնասող եղանակով: Հիվանդները սկսում են ակտիվանալ վիրահատությունից մոտ 2 ժամ անց, նույն օրը խմում են ջուր, 2-3-րդ օրվանից արդեն սկսում են ընդունել հեղուկ սնունդ: 3-7-րդ օրերին դուրս են գրվում գործնականում վերականգնված ակտիվությամբ, սակայն դեռ պահպանում են համապատասխան սննդակարգ: Աշխատանքի բնույթից կախված նրանք կարող են իրենց առօրյա գործունեությանը վերադառնալ մոտ 10-14 օրից:
Վիրահատության արդյունքի մասով, այն արդեն զգացվում է առաջին շաբաթվա վերջում, իսկ քաշի անկմանը զուգահեռ այն դառնում է էլ ավելի ցայտուն:
    -Ի՞նչ կանոններ կան վիրահատված անձի համար, որոնց նա պետք է պարտադիր հետևի։ Հիվանդները շարունակում են իրենց դեղորայքային թերապիան, թե՞ դրա կարիքը չի լինում:

-Կանոնները հիմնականում վերաբերում են հետվիրահատական սննդակարգի պահպանմանը, վերքերի խնամքին: «Առողջ ապրելակերպ»-ը, հակադիաբետիկ դեղորայքներ հիվանդը պետք է շարունակի համաձայն մշակված կարգի: Հիվանդները պետք է գտնվեն մեր և էնդոկրինոլոգների մշտական հսկողության տակ, ինչի արդյունքում որոշվում է դեղորայքի դեղաչափերի փոփոխության հարցը:
Ցանկանում եմ նշել, որ մենք հնարավորինս փորձում ենք ֆիզիկապես ակտիվացնել հիվանդներին:
    -Արդյո՞ք վիրահատությունից հետո արյան մեջ գլյուկոզայի մակարդակի կայունացում է նկատվում:  

-Վիրահատությունից հետո, ինչպես արդեն ապացուցել են բազմաթիվ ռանդոմիզացված հետազոտությունները.

• Ապահովվում է արյան մեջ գլյուկոզայի մակարդակի լավագույն վերահսկողություն
• Նվազում են հակադիաբետիկ դեղորայքների ընդունման քանակությունները
• Նվազում են սիրտ-անոթային հիվանդությունների զարգացման ռիսկերը
• Կրճատում են սրտամկանի և գլխուղեղի կաթվածից, քաղցկեղից մահացությունը
• Կրճատվում է ընդհանուր մահացությունը
• Ապահովվում է քաշի նվազման լավագույն արդյունք
• Բարելավում է կյանքի որակը

Այսպիսով, ստացվում է, որ մեզ հետաքրքրող մարդկանց շրջանակում կիրառելով համակցված՝  ոչ վիրահատական և վիրահատական բուժումներ, մենք հասնում ենք առողջության լուրջ բարելավման, իսկ որոշ դեպքերում կարող ենք անգամ խոսել ապաքինման մասին: Նշված դրական փոփոխությունները ունեն առաջին –երկրորդ կարգի ապացուցողականություն և հանդիսանում են վիրահատական բուժման համար լուրջ հիմնավորումներ:

Հարցազրույցը պատկանում է aroxjblog.am կայքին: Մասնակի կամ ամբողջական օգտագործման ժամանակ ակտիվ հղումը կայքի պարտադիր է: