Ապնոէ

1.    Ի՞նչ է խռմփոցը

Խռմփոցը ձայնային ֆենոմեն է, որն առաջանում է քնած ժամանակ, երբ շնչելիս օդի հոսքն անցնում է նեղացած շնչուղիներով: Անցնելով նեղացած շնչուղիներով, օդի հոսքը վիբրացիայի է ենթարկում փափուկ հյուսվածքները, ինչը և առաջացնում է այն ձայնը, որը մենք անվանում ենք խռմփոց:

2.    Ինչո՞վ է վտանգավոր խռմփոցը

Խռմփոցը քնի օբստրուկտիվ ապնոէ համախտանիշի ամենակարևոր նշաններից է: Քնի օբստրուկտիվ ապնոէ համախտանիշը ժամանակին չախտորոշելու և չբուժելու դեպքում զարգանում են բազում վտանգավոր բարդություններ:

3.   Ի՞նչ կապ կա քնի և խռմփոցի միջև

Խռմփոցն առաջանում է միայն քնի ընթացքում և վկայում է քնի ժամանակ տեղի ունեցող շնչառական խանգարումների մասին:

4.   Խռմփոցից ազատվելու ի՞նչ միջոցներ կան

Եթե խռմփոցը զուգակցվում է հաճախակի շնչադադարներով, որոնք կոչվում են ապնոէ, ապա անհրաժեշտ է բուժել ապնոէն: Ապնոէի վերացման հետ մեկտեղ անհետանում է նաև խռմփոցը: Եթե խռմփոցը չի զուգակցվում ծանր աստիճանի ապնոէներով, ապա այն վերացնելու նպատակով խորհուրդ է տրվում նվազեցնել քաշը, զերծ մնալ ոգելից խմիչքներից, առավելապես` երեկոյան ժամերին, կիրառել դիրքային թերապիա, այսինքն` չքնել մեջքի վրա: Խորհուրդ է տրվում նաև քիթ-կոկորդ-ականջաբանի խորհրդատվություն, քանի որ որոշ դեպքերում խռմփոցը վերացնելու համար կարելի է կիրառել վիրահատական միջամտություններ:

Հարկ եմ համարում նշել, որ յուրաքանչյուր դեպք յուրահատուկ է և պետք է առանձին քննարկվի ճիշտ բուժական ռազմավարություն մշակելու համար: Բուժական ռազմավարություն սահմանելու համար հաշվի են առնվում շատ հանգամանքներ, մասնավորապես՝ գիշերային քնի հետազոտության արդյունքները, տարիքը, սեռը, մարմնի զանգվածի գործակիցը, քրոնիկ հիվանդությունների առկայությունը, այդ հիվանդությունների կառավարելի լինելը և այլն:

5.   Ի՞նչ է քնի ապնոէն

Ապնոէ թարգմանաբար նշանակում է շնչառության դադար: Այն տեղի է ունենում քնի ընթացքում, երբ շնչուղիները նեղանում են և, ի վերջո, ամբողջովին փակվում: Ահա թե ինչ է կատարվում մարդու հետ. նա քուն է մտնում, վերին շնչուղիները խցանվում են, դադարում է թոքերի օդափոխությունը: Մարդը շարունակում է շնչառական շարժումները` ջանալով բացել շնչուղիները, բարձր խռոցով արթնանում է, շնչուղիները բացվում են և նա նորից քնում է: Զարգանում է թթվածնային քաղց, հաճախակի միկրոարթնացումները, որոնք չեն գիտակցվում մարդու կողմից, խաթարում են քնի նորմալ կառուցվածքը: Այդպես կարող է կրկնվել 300-500 և ավելի անգամ մեկ գիշերվա ընթացքում: Փորձեք 10 վայրկյան պահել շունչը դրա հետ մեկտեղ կատարելով շնչառական շարժումներ, նորից շնչել և նորից պահել շունչը… և այդպես շարունակ 5-6 ժամ և դուք կզգաք, թե ինչ է կատարվում մարդու հետ քնի ընթացքում ապնոէների ժամանակ: Մարդը պայքար է մղում շնչելու համար, իսկ առավոտյան արթնանում է հոգնած-ջարդված, գլխացավով, բերանի չորությամբ, բարձր արյան ճնշումով: Այդ ամենի ականատեսն են լինում կողակիցները, որոնք շատ պատկերավոր նկարագրում են այն ամենը, ինչ կատարվում է հիվանդի հետ քնի ընթացքում: Շնչառական դադարները խաթարում են քնի նորմալ կառուցվածքը, ինչը հանգեցնում է արտահայտված ցերեկային քնկոտության և մարդը կարող քնել զրուցելիս, ճաշելիս, մեքենա վարելիս: Լիարժեք քնի բացակայությունը հանգեցնում է նաև հիշողության նվազեցման, տրամադրության անկման, դեպրեսիայի:
Այսպիսով, խռմփոցն անվտանգ երեևույթ չէ և ոչ էլ կատակի առարկա, ինչպես մեզանում կարծում են շատերը: Այն լուրջ հիվանդության նշան է, այլ կերպ ասած, օրգանիզմի ահազանգ՝ օգնություն ստանալու համար:

6.   Որո՞նք են գիշերային ապնոէի պատճառներն ու ռիսկի գործոնները

Ապնոէի զարգացման պատճառները բազմազան են:
Առաջնահերթ պատճառներից է քնի ընթացքում վերին շնչուղիների կոլապսի ենթարկվելու հակվածությունը, այսինքն, երբ քնի ընթացքում վերին շնչուղիները հակված են հեշտությամբ փակվել: Դա ապնոէների զարգացման ամենակարևոր և հաճախակի պատճառներից է, որը պայմանավորված է վերին շնչուղիների անատոմիական առանձնահատկություններով, օրինակ` ցածր տեղադրված փափուկ քիմք, նեղ վերին շնչուղիներ, դիմածնոտային տարբեր առանձնահատկություններ, հաստ ու կարճ պարանոց: Այլ պատճառներից են վերին շնչուղիների մկանների թուլությունը,  շնչառական կենտրոնի անկայունությունը, ինչպես նաև այլ, մինչ այսօր գուցե և անհայտ պատճառներ:

Ռիսկի գործոններից են ավելորդ քաշը, ծխելը, ոգելից խմիչքների չարաշահումը: Նախկինում համարվում էր, որ արական սեռը ռիսկի գործոն է, այսինքն, տղամարդկանց մոտ ապնոէի զարգացման վտանգն ավելի մեծ է: Սակայն սեռական տարբերությունը պայմանավորված է տարիքով՝ երիտասարդ տարիքում կանանց մոտ, իրոք, ապնոէների հաճախականությունը զիճում է տղամարդկանց, սակայն հետկլիմակտերիկ շրջանում կանանց մոտ ապնոէի առկայության ռիսկը նույնիսկ ավելի բարձր է, քան տղամարդկանց մոտ:

7.   Ի՞նչ ախտանիշներ են լինում քնի ապնոէի ժամանակ

Ամենացայտուն և ակհայտ ախտանիշը խռմփոցն է, որը նկատում են ընտանիքի բոլոր անդամները: Հաջորդ, ոչ պակաս ցայտուն և նկատելի ախտանիշը քնի ընթացքում դիտվող շնչադադարներն են: Կողակիցները շատ պատկերավոր նկարագրում են քնի ընթացքում տեղի ունեցող շնչադադարները, որոնք զուգակցվում են բարձրաձայն խռմփոցով և անհանգիստ շարժումներով: Հիվանդները շատ անգամ ստիպված են լինում նստած քնել, ընտանիքի անդամներն էլ հսկում են վերջիններիս՝ ականատես լինելով նրանց տառապանքին:
Մյուս կարևոր ախտանիշն է արտահայտված ցերեկային քնկոտությունը: Առավելապես վտանգավոր է, երբ մարդը քուն է մտնում ղեկին: Շատ դեպքեր են հայտնի, երբ ավտովթարի պատճառ է դառնում բուժում չստացող ապնոէով տառապող անձը:  ԱՄՆ-ում և եվրոպական 25 երկրներում ապնոէով տառապող անձանց հասարակական տրանսպորտ վարելու իրավունք չի տրվում, եթե նրանք համապատասխան բուժում չեն ստանում:
Հաջորդ ախտանիշը սրտանոթային խնդիրներն են՝ բարձր զարկերակային ճնշումը, առիթմիաները, սրտի իշեմիկ հիվանդությունը: Բնույթով լինելով շնչառական հիվանդություն, ապնոէն առաջին հերթին խաթարում է սրտանոթային համակարգը: Ահա թե ինչու հիվանդները սկզբում դիմում են սրտաբաններին:
Չբուժված ապնոէի համար շատ հատկանշական են նաև հետևյալ ախտանիշները. գիշերային հաճախամիզություն, գիշերային այրոցներ, քաշի ավելացում, սեռական հնարավորությունների և ցանկությունների անկում, հիշողության և կենտրոնանալու ունակության նվազում, տրամադրության անկում, գրգրվածություն:
Ինչպես տեսնում եք, ապնոէների հետևանքները բազմազան են: Այդ բազմազանությունը պայմանավորված է երկու կարևոր հանգամանքներով.

 

• առաջին. ապնոէների պատճառով մարդը գտնվում է թթվածնային քաղծի վիճակում, իսկ թթվածինն անհրաժեշտ է բոլոր օրգան-համակարգերի անխափան աշխատանքի համար,
• երկրորդ. ապնոէների պատճառով խանգարվում է մարդու քունը, ինչը ևս հանգեցնում է բազում ախտածին հետևանքների:

8.   Որքանո՞վ են վտանգավոր քնի ապնոէի հետևանքները

Չբուժվելու դեպքում քնի օբստրուկտիվ ապնոէ համախտանիշի կարող է հանգեցնել սրտամկանի ինֆարկտի, արիթմիաների, կաթվածի, շաքարային դիաբերի, դեպրեսիայի, ճանապարհա-տրանսպորտային վթարների:

9.   Ապնոէի ախտորոշման ժամանակակից ի՞նչ մեթոդներ կան

Քնի օբստրուկտիվ ապնոէն ախտորոշվում է ռեսպիրատոր պոլիգրաֆիայի կամ պոլիսոմնոգրաֆիայի միջոցով: Նախքան ախտորոշման մեթոդն ընտրելը գնահատվում է ապնոէի հավանականության աստիճանը: Մեծ հավանականության դեպքում, որպես գործիքային ախտորոշման մեթոդ, ընտրվում է ռեսպիրատոր պոլիգրաֆիան: Եթե ապնոէի հավանականությունը ցածր է, կամ նյարդաբանական հիվանդությունների առկայության կասկած կա (օրինակ՝ էպիլեպսիա, նարկոլեպսիա), նախնտրելի է կատարել պոլիսոմնոգրաֆիա:

10.   Ի՞նչէ պոլիսոմնոգրաֆիան:

Պոլիսոմնոգրաֆիան ավելի բարդ հետազոտություն է, քան ռեսպիրատոր պոլիգրաֆիան: Այն իր մեջ ներառում է նաև էլեկտրաէնցեֆալոգրաֆիա, ինչը թույլ է տալիս որոշել քնի փուլերը և գնահատել քնի կառուցվածքը:

11.   Քնի ապնոէի բուժման ի՞նչ մեթոդներ կան

Քնի օբստրուկտիվ ապնոէ համախտանիշի բուժման ռազմավարությունը որոշելու ամենակարևոր ցուցանիշը հիվանդության ծանրությունն է: Միջին և ծանր աստիճանի քնի օբստրուկտիվ ապնոէ համախտանիշի բուժման ոսկե չափանիշ է CPAP թերապիան: Այն, միանշանակ, արդյունավետ բուժական մեթոդ է: Անհրաժեշտ է նշել, որ ապնոէն բուժելու նպատակով դեղորայքային բուժում չի կիրառվում: Թեթև և որոշակի դեպքերում միջին ծանրության ապնոէների ժամանակ կարելի է որպես բուժական մեթոդ քննարկել վիրահատական միջամտությունների, բերանի խոռոչում տեղադրվող մեխանիկական սարքերի կիրառումը:

12.   Ի՞նչ է CPAP թերապիան

CPAP (continuous positive airway pressure)՝ անգլերենից թարգմանաբար նշանակում  է մշտական դրական ճնշում շնչուղիներում: CPAP թերապիան իրականացվում է CPAP սարքի միջոցով, որը դրական ճնշում է մղում շնչուղիներ` դրանք բաց պահելով ամբողջ քնի ընթացքում: Այսպիսով, վերանում են շնչուղիների նեղացումը և կատարյալ փակումը, հետևաբար, վերանում են ապնոէները, խռմխոցը և բոլոր վտանգավոր հետևանքները:

13.   Արդյո՞ք CPAP թերապիան մշտական միջոց է ամբողջ կյանքի համար

Այո՛: Ծանր աստիճանի ապնոէները հնարավոր է բուժել միայն երկարատև CPAP թերապիայի միջոցով: Որոշ դեպքերում, մասնավորապես, CPAP թերապիայի արդյուքում քաշի նվազեցման դեպքում, կարելի է դադարել CPAP թերապիան և որոշ ժամանակ անց կատարել կրկնակի հետազոտություն: Ամեն մի դեպք անհատական է, հետևաբար, բուժման ռազմավարությունը և տևողությունը նույնպես անհատական է:

14.   Որտե՞ղ բուժվել CPAP թերապիայի միջոցով

10 տարի է, ինչ «Իզմիրլյան» բժշկական կենտրոնում գործում է քնի լաբորատորիա, որտեղ ախտորոշվում է քնի օբստրուկտիվ ապնոէ համախտանիշը և որոշվում հիվանդի բուժման ռազմավարությունը: CPAP թերապիայի անհրաժեշտության դեպքում իրականացվում է CPAP թերապիայի փորձնական կուրս՝ հիվանդին տրվում է CPAP սարք, ինչը հնրավորություն է տալիս հիվանդին, ինչպես նաև նրա ընտանիքի անդամներին, ակնհայտ տեսնել CPAP թերապիայի արդյունավետությունը:

15.   Կարե՞լի է ձեռք բերել CPAP սարքեր

Այո՛: CPAP սարքեր կարելի է ձեռք բերել:

16.   Կարե՞լի է CPAP կիրառել առանց նախնական հետազոտման

Ո՛չ: CPAP թերապիան լուրջ բուժական մեթոդ է, որը չի կարելի կիրառել առանց ախտորոշման: Այլապես հնարավոր է լուրջ վնաս հասցնել առողջությունը:

17.   Ինչպե՞ս կանխարգելել գիշերային ապնոէն

Ապնոէի զարգացման կարևոր ռիսկի գործոն է հավելյալ քաշը: Սակայն դա չի նշանակում, որ նիհարներն ապահովագրված են ապնոէ ունենալուց: Այնպես որ, առանձնահատուկ կանխարգելման մեթոդներ գոյություն չունեն: Ինչպես և այլ հիվանդությունների դեպքում, անհրաժետ է վարել առողջ ապրելակերպ:

izmirlianmedicalcenter.com
Մարինե Պետրոսյան,
թոքաբան, բ.գ.դ. 
«Իզմիրլյան» բժշկական կենտրոն
Քնի լաբորատորիայի ղեկավար